بُرکه یک نوع پوشش و نقاب برای صورت است که در گذشته در بین زنان بدوی خاورمیانه مورد استفاده قرار می‌گرفت. کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند امارات، قطر، عربستان سعودی، عمان، و همچنین مردم جنوب ایران از این نوع پوشش برای پوشیدن صورت خود استفاده می‌کردند.
فهرست مطالب
در ایران، برقع به مدت بیش از ۴۰۰ سال به عنوان نمادی از هویت زنان جنوبی شناخته می‌شود. برخی از منابع در ایران اشاره دارند که در زمان حضور پرتغالی‌ها در این منطقه، زنان جوان از برقع به عنوان یک پوشش استفاده می‌کردند. در کشورهای دیگر نیز مؤید این واقعیت است که برقع به عنوان پوشش مشخصی در میان زنان صحرا نشین از نسل به نسل منتقل شده است.
بُرکه بندری
نقاب مخصوص زنان سواحل خلیج فارس در این مناطق به عربی به نام “بُرقع” (Borqe) و به گویش محلی مناطق هرمزگان به نام “بُرکه” (Borke) شناخته می‌شود. همچنین، در مناطقی از بندر لنگه این نقاب با نام “بَتوُله” (Batoole) و در میان مردم مناطق شمال بندر لنگه با نام “تَبیله” (Tabile) نامگذاری می‌شود. این نقاب و پوشش به عنوان قسمتی از فرهنگ و هویت محلی در این مناطق شناخته می‌شود و نمایانگر ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی این مناطق است.
چرا زنان بندری از بُرکه استفاده میکنند؟
نقاب که با تزیینات رنگی خود مشهور است، نوعی پوشش یا حجاب زنانه است که از سال‌ها قبل در بیشتر مناطق جنوب ایران به خصوص در سواحل خلیج فارس مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این پوشش به نام‌های مختلفی مانند “بُرقع”، “بُرکه”، “بَتوُله” و “تَبیله” در مناطق مختلف شناخته می‌شود.
استفاده از این نقاب به دلایل متعددی صورت می‌گیرد. یکی از دلایل اصلی استفاده از نقاب، محافظت از پوست صورت در برابر گرمای فزاینده نور خورشید و جلوگیری از اثرات مخرب آن بر روی پوست است. این پوشش به ویژه در شرایط آب و هوایی و اقلیمی گرم و خشک مناطق جنوب ایران به کار می‌رود.
علاوه بر این، باورها و سنت‌های مرتبط با پنهان نگاه داشتن چهره زنان از نگاه غریبه‌ها نیز دلیل دیگری برای استفاده از نقاب در این مناطق محسوب می‌شود. این پوشش به نوعی از حفاظت و احترام به شخصیت و هویت زنان در برابر تفسیرهای نادرست یا ناپسند از سوی دیگران می‌پردازد.
به طور کلی، نقاب در این مناطق به عنوان یک عنصر مهم از فرهنگ و تاریخ این مناطق در حفظ سلامت پوست و حفظ هویت زنان شناخته می‌شود.
مشخص است که “بُرکه” همچنان در برخی مناطق استان هرمزگان به کاربرد اصلی خود، یعنی محافظت از پوست صورت در برابر نور خورشید، ادامه می‌دهد. این پوشش به یک عنصر زینتی نیز تبدیل شده و طراحی‌ها و شکل‌های متنوعی به خود گرفته است.
برقع‌های قدیمی اغلب از بالای ابرو تا زیر بینی را پوشانده و به دلایل اصلی از جمله محافظت از پوست در برابر نور خورشید استفاده می‌شدند. اما در اواخر زمان‌ها، تغییرات در استفاده از این پوشش رخ داده است. برخی از بُرکه‌ها به عنوان قطعه‌ای از پوشش زینتی به کار می‌روند و صورت را به طور کامل نمی‌پوشانند. به عنوان مثال، در جزیره قشم از برقع‌های باریکی استفاده می‌شود که تنها بخش کوچکی از اطراف صورت و بالای لب را پوشش می‌دهد و اجزای صورت مثل گونه‌ها به صورت کامل قابل مشاهده هستند.
این تغییرات نشان‌دهنده تطور در استفاده از بُرکه و تطبیق آن با نیازها و مد روز است. از یک سو، به همچنان حفظ عنصر اصلی محافظت از پوست صورت و از سوی دیگر، تطابق با تغییرات فرهنگی و مد روز در جامعه محلی را نشان می‌دهد.
برای مشاهده جاهای دیدنی بندرعباس کلیک کنید.
ایا رنگ های بُرکه معنای خاصی دارند؟
بله تفاوت‌های رنگی در بُرکه نیز نمایانگر معانی و کارکردهای خاص خود هستند و به تفاوت‌های اجتماعی و فرهنگی مناطق مختلف اشاره دارند. رنگهای مختلف بُرکه و کاربردهای آنها نشان می‌دهد که در فرهنگ این مناطق، انتخاب رنگ بُرکه نه تنها به جلب زیبایی، بلکه به نمایانگری معانی و وضعیت اجتماعی افراد نیز مرتبط است.
در اینجا توضیحاتی در مورد دو رنگهای بُرکه آورده شده است:
1-بُرکه قرمز
بُرکه قرمز به برقع بلوچی مشهور است و در بخش جنوب شرقی بلوچستان به ویژه استفاده می‌شود. این نوع بُرکه معمولاً برای زنان متاهل مناسب است و می‌توانند آن را هم در داخل خانه و هم در خارج از خانه به صورت روزمره و رسمی بپوشند. رنگ قرمز این بُرکه به تعبیر ممکن است به نمایندگی از عشق، شجاعت و اهمیت نقش زنان در خانواده و جامعه باشد.
2- بُرکه زرشکی
برقع زرشکی معمولاً ساده و بدون تزئینات است و به طور خاص برای دختران مجرد یا عقد کرده مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی مناطق هرمزگان، دختران تا قبل از ازدواج از این بُرکه برای پوشش از دید نامحرم استفاده میکنند. رنگ زرشکی ممکن است نمایانگر جوانی، پاکیزگی و آغاز یک دوره جدید در زندگی دختران باشد.
3- بُرکه زرد یا نارنجی
این رنگ ها معمولاً به دختران جوان تعلق دارند و نمایانگر جوانی، پویایی و زندگی نوجوانی است. همچنین، برقع زرد یا نارنجی و گاها با رنگ های روشن و دور دوزی های خوز ممکن است برای نوعروسان و زنان متاهل جوان به‌کار رود تا اهمیت این مرحله جدید در زندگی‌شان را نشان دهند.
4- بُرکه مشکی یا تیره با دور سیاه
این نوع بُرکه بیشتر توسط زنان مسن‌تر و زنانی که بچه‌های بزرگ‌تری دارند، استفاده می‌شود. این انتخاب رنگ معمولاً به نمایانگری شوروع مرحله‌ای در زندگی می‌پردازد که نیاز به نهایت احترام و معنویت دارد. این زنان می‌توانند با انتخاب برقع مشکی با دور سیاه، تجربه و عقلانیت خود را به نمایش بگذارند
5- بُرکه مشکی
زنان مسن و بیوه معمولاً از برقع‌های مشکی استفاده میکنند. رنگ مشکی به عنوان نمایانگر مصیبت، اندوه و عزاداری شناخته می‌شود. این انتخاب رنگ معمولاً به نمایانگری وضعیت اجتماعی و حالت روحی زنان در مراحل مختلف زندگی آنها اشاره دارد
این توصیفات نشان‌دهنده تنوع و عمق معانی اجتماعی و فرهنگی در انتخاب رنگهای بُرکه و نقش آنها در ابراز هویت و وضعیت افراد در جامعه است.
برای مشاهده بهترین پاساژ های بندرعباس کلیک کنید.
برقع (بُرکه) در کدام کشور ها وجود دارد؟
برقع یکی از پوشش‌های معمول در مناطق مختلف جهان اسلام به شمار می‌آید که با تفاوت‌های محسوس در ظاهر و معنای اجتماعی در هر منطقه استفاده می‌شود. این پوشش در کشورهای عربی حاشیهٔ خلیج فارس از دوره‌های قدیمی در بین زنان رایج بوده و به شکل‌ها و نقش‌های متفاوتی در مناطق مختلف این مناطق دیده می‌شود.
در کشورهایی مانند امارات، تاریخچه پوشش برقع تغییر کرده و در حال حاضر تنها تعداد محدودی از خانم‌های بزرگسال از این نوع پوشش استفاده میکنند. با گذر زمان، استفاده از برقع در این مناطق به عنوان یک پوشش تزئینی بیشتر در نظر گرفته می‌شود و از جمله لباس‌های سنتی و محلی در امارات محسوب می‌شود.
در ایران، پوشش برقع تا دوره قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفت و در دوران پهلوی به علت سیاست‌های کشف حجاب تدریجاً از استفاده خارج شد. با خلع پهلوی و در برخی مناطق محدود از ایران، مانند استان هرمزگان و برخی مناطق سیستان و بلوچستان، برقع همچنان به عنوان پوشش محلی و سنتی باقی مانده است.
در افغانستان، پوشش برقع در دوره حکومت طالبان به شدت اجباری شده بود و زنان مجبور به پوشیدن آن در اجتماع بودند. اما پس از سقوط حکومت طالبان، اجبار از بین رفته و زنان افغان حق انتخاب پوشش را به دست آوردند.
به طور کلی، پوشش برقع در مناطق مختلف به عنوان یک نماد مذهبی و فرهنگی دارای تفاوت‌های زیادی به همراه است و به وضوح نشان از چگونگی تعامل میان مذهب، فرهنگ و سیاق اجتماعی در هر ناحیه دارد.
برقع به‌عنوان یک نوع پوشش سنتی و معنوی در برخی مناطق جهان اسلام رایج است و در افغانستان، پاکستان و منطقه هرمزگان ایران به‌ویژه شناخته می‌شود. این نوع پوشش به صورتی است که بیشتر از بقیه بدن زن را، از جمله چهره، پوشانده و مخصوصاً چشم‌ها پشت یک پرده یا صفحهٔ مشبّک قرار می‌گیرد. در افغانستان و پاکستان، این پوشش برقع نامیده می‌شود و معمولاً چشم‌ها را پشت یک پرده مشبّک یا صفحه پنهان می‌کند.
در هرمزگان ایران، به پوشش نقاب مانند و تزیینات رنگی که بر بدن زنان قرار می‌گیرد، نیز برقع گفته می‌شود. در این مناطق، این نوع برقع به عربی به‌عنوان “بُرقع” (Burqe) و به گویش محلی مناطق هرمزگان به‌عنوان “بُرکه” (Burke) نامیده می‌شود. در بندرلنگه به آن “بتوله” (Batoole) و در مناطق شمالی بندر لنگه و جنوب استان فارس (لارستان) به عنوان “تبیله” (Tabile) و در استان سیستان و بلوچستان به عنوان “بُرکه” نام می‌دهند. این نوع پوشش‌ها در این مناطق جزئی از فرهنگ و تراث محلی بوده و تفاوت‌هایی در طرح و نقوش دارند.
ریشه کلمه برقع
برقع به عنوان یک پوشش سنتی و معنوی در مناطق مختلف دنیای اسلام شناخته می‌شود که در هر منطقه به نام‌ها و مفاهیم مختلفی استفاده می‌شود. در مناطقی مانند ترکیه، کلمه “بورک” که به معنای “کلاه” است، به پوششی اشاره دارد که سر و گردن را می‌پوشاند. از سوی دیگر، در مناطقی مانند خراسان ایران، “پرده” به عنوان نامی برای پوشش زنان به کار می‌رفته، به ویژه پوشش‌هایی که سر و صورت را پوشش می‌دهند.
بیت شعر آورده شده در انتهای پیام، اشعاری از مولوی را به نام دارد. این شعر به معنای این است که شخصی پردهٔ خود (معانوی) را برانداخته و خود را مست و بی‌خود از خانه بیرون کشیده است. این شعر به نمایانگری از اعتراض به واقعیت‌ها و مفاهیم عمیقتر اشاره دارد.